مدرسه باهاوس، مدرسه ای که یک سبک معماری شد - موسیقی آتش

به گزارش موسیقی آتش، مدرسه باهاوس، مدرسه ای که معروفیت جهانی دارد و تاثیر فراوانی در اروپا و معماری مدرن گذاشت و اثر معمار آلمانی والتر گریپیوس (Walter Gropius) است. آنچه در این مقاله می خوانید، سرگذشت عجیب این مدرسه است.

باهاوس (آلمانی: Bauhaus، به معنی: خانه معماری) نام یک مدرسه معماری و هنرهای کاربردی در آلمان بود که از سال 1919 تا 1933 به پرورش هنرمندان پرداخت و نقش مهمی در برقراری پیوند میان هنر و صنعت ایفا کرد. آموزه های آن پیش و پس از انحلال به عنوان یکی از نمادهای دوران مدرن شناخته شد و در سال های بعد نیز پیروانی داشت. در نهایت این آموزه ها شکل یک جنبش هنری را به خود گرفت که از جریانات مهم و تأثیرگذار قرن بیستم محسوب می گردد.

مدرسه معماری باهاوس که در زبان آلمانی به معنی خانه معماری است، در دوران فعالیت چهارده ساله خود در آلمان، در سه شهر مختلف و تحت نظر سه معمار بزرگ که مدیریت باهاوس را نیز بر عهده داشته اند، فعالیت نموده است. این مدرسه ابتدا از سال 1919 تا 1925 در شهر وایمار، سپس از سال 1925 تا 1932 در دسائو و بالاخره از سال 1932 تا 1933، یعنی زمانی که این مدرسه به دستور حکومت نازی آلمان تعطیل شد، در برلین فعالیت می کرد. مدیریت این مدرسه نیز به ترتیب بر عهده والتر گروپیوس (1919 تا 1928)، هانس مه یر (1928 تا 1930) و میس ون دروهه (1930 تا 1933) بود (در تصویر زیر به ترتیب از راست به چپ).

ساختمان و کارگاه های این مدرسه در دو شهر دسائو و وایمار آلمان از سال 1996 در لیست میراث دنیای یونسکو ثبت شده است. هدف اولیه از تأسیس مدرسه باهاوس، ایجاد مکانی بود که ترکیبی از مدارس معماری، صنایع دستی (چون نجاری، آهنگری و…) و آموزشگاه هنری بود. اعتبار سبک بین المللی در سال های نخست شکل گیری معماری مدرن، وامدار اندیشه های والتر گریپوس در مورد ویژگی های معماری عصر تازه است.

گروپیوس اعتقاد داشت که با انتها جنگ دنیای اول، دوره تازهی از تاریخ شروع شده است و قصد داشت در مدرسه باهاوس، سبک معماری تازهی را که بازتابی از این دوران باشد، به وجود بیاورد. به اعتقاد گروپیوس، این سبک معماری که می شد اصول آن را به تمام کالاهای مصرفی تعمیم داد، باید مقرون به صرفه، کارکردگرا و سازگار با فراوری انبوه می بود. گروپیوس برای دستیابی به این هدف، می خواست هنرمندان و صنعت گران را با هم متحد کند تا به محصولی کارکردی و قابل استفاده، و در عین حال با ارزش از لحاظ هنری، دست یابد. این ایده در بیانیه افتتاحیه مدرسه باهاوس به خوبی تعیین است:

ما در پی آنیم که جامعه تازه ای از هنرمندان پدید آوریم تا در میان آن ها دیگر تعصب حرفه ای که اکنون چون دیواری بلند هنرمندان و صنعتگران را از هم جدا می سازد، وجود نداشته باشد.

دورانی که در طی آن نه تنها معماری، بلکه شیوه زیستن بشر و به طبع آن تمامی عرصه های فنی و هنری دستخوش تغییراتی اساسی شد. گروپیوس در سال 1919 با ادغام آموزشگاه هنرهای زیبا و مدرسه هنر و فن مدرسه معماری و هنرهای کاربردی باوهاوس را در وایمار بنیان نهاد.

برنامه ریزان مدرسه باهاوس هنرهای زیبا را از صنایع دستی کاربردی ممتاز و متفاوت نمی دانستند و بر این باور بودند که هنر و معماری مدرن باید جوابگوی احتیاجها و اقتضائات جامعه صنعتی مدرن باشد و طراحی خوب باید از عهده آزمون های زیباشناختی و مهندسی برآید.

ویژگی عمده سبک باهاوس تکیه هرچه بیشتر بر کارکردگرایی، بهره گیری بهینه از خواص مواد و مصالح صنعتی، احتراز از تزیینات تجملی در نمای ساختمان ها و فرآورده های صنعتی بود. (مفاهیم مدرنیسم) دستیابی به نوعی هماهنگی بین ضرورت های کارکردی و کیفیت زیباشناختی، خوش ساختی و خوش ترکیبی محصولات صنعتی از دیگر اهداف موسسان مدرسه باهاوس بود.

استادان باهاوس به شاگردان خود یاد می دادند که همه چیز را بر مبنای احتیاجها طراحی نمایند و از هیچ عنصری که فاقد کارکرد باشد و تنها جنبه زیباشناسانه داشته باشد، استفاده ننمایند. در مدرسه باهاوس تاریخ معماری جایی میان دروس دانشجویان نداشتند، چراکه در باهاوس قرار بود همه چیز بر مبنای اصول اولیه معماری و بدون توجه به آثار گذشتگان ساخته گردد.

باهاوس در ابتدا برای تامین بودجه خود به مبلغی که از جمهوری وایمار می گرفت، وابسته بود. اما بعد از ایجاد تغییراتی در حکومت محلی وایمار، این مدرسه در سال 1925 به شهر دسائو که بافت صنعتی و شهری بیشتری داشت و با ایده های مدرن مدرسه باهاوس هم خوان بود، منتقل شد. پس از انتقال مدرسه باهاوس به دسائو، بخش طراحی صنعتی این مدرسه که مشکل کمتری با حکومت محافظه کار محلی داشتند، در وایمار باقی ماندند. مدرسه طراحی صنعتی باهاوس بعدها نام خود را به دانشکده فنی معماری و مهندسی عمران تغییر داد و از سال 1996 به بعد نیز به نام دانشکده باهاوس آلمان خوانده می گردد.

در سال 1927 سبک باهاوس و آثار معماران مشهور آن نمایشگاه معماری اشتوتگارت را که با موضوع خانه سازی برگزار می شد، به شدت تحت تأثیر خود قرار داد. پس از گروپیوس، مدیریت باهاوس را هانس مه یر و سپس میس ون دروهه به عهده گرفتند. با قدرت رسیدن رژیم نازی ها در آلمان و افزایش فشار سیاسی بر این مدرسه، باهاوس در سال 1933 تعطیل شد. حزب نازی و دیگر گروه های فاشیستی آلمان از ابتدا با فعالیت مدرسه باهاوس مخالف بودند و آن را سنگر کمونیسم می دانستند. نویسندگان نازی چون ویلهلم فریک و آلفرد روزنبرگ نیز در نوشته های خود باهاوس را غیر آلمانی می نامیدند و سبک مدرن آن را به باد انتقاد می گرفتند. در واقع باهاوس یکی از مظاهر هنر منحط بود که هیتلر و حزب نازی آلمان کمر به نابودی آن بسته بودند.

از جمله مهم ترین ساختمان ها و آثاری که در طول فعالیت مدرسه باهاوس عمدتا به دست استادان و مدیران مدرسه ساخته شد، می توان به عمارت سامرفیلد و خانه اوته در برلین، خانه اوئرباخ در یانا و برج تریبیون در شیکاگو (که مدرسه باهاوس پس از برنده شدن در یک مسابقه بین المللی طراحی آن را بر عهده گرفت) اشاره نمود. اما مهم ترین بنایی که سبک معماری باهاوس در این دوره در آن متجلی شده، ساختمان خود مدرسه در دسائو است که به وسیله والتر گروپیوس، مدیر وقت باهاوس، طراحی شده است.

پس از به قدرت رسیدن نازی ها و تعطیلی مدرسه باهاوس، مدیران و استادان مدرسه که همه از معماران طراز اول آن موقع بودند، به کشورهای مختلف در اروپای غربی و آمریکا مهاجرت کردند. بعلاوه شماری از معماران باهاوس که به شیکاگو رفته بودند، باهاوس تازه را در این شهر تأسیس کردند و به تربیت معماران جوان ادامه دادند .

این مسئله یاری قابل توجهی به ترویج سبک معماری باهاوس در سراسر دنیا کرد و آن را به گفتمان مسلط در معماری و طراحی صنعتی مدرن تبدیل کرد، چنانکه این مکتب هنری امروز نیز همچنان نفوذ دنیای خود را حفظ نموده است .

گرپیوس در نخستین بیانیه خود، نظر ویلیام ماریس درباره تعالی صنایع دستی را با فکر وحدت همه هنرها (با رعایت تقدم معماری) درآمیخت و مرزبندی میان جنبه های تزیینی و کاربردی در هنرها را مردود شمرد. وی با تاکید بر احتیاج به تربیت طراحانی صنعتگر، فراوری صنعتی و فراوری انبوه را اساسی ترین رویکرد هنرهای کاربردی در عصر تازه دانسته و آن را به عنوان خط مشی اصلی در باهاوس خاطرنشان کرد. بدین ترتیب کارگاه ها و آتلیه های باوهاوس به آزمایشگاه های ساخت پیش نمونه برای فراوریات انبوه تبدیل شده و بسیاری از آثار طراحان، به خصوص مبلمان داخلی نظیر میز و جایگاه، منسوجات و صنایع روشنایی، پس از تایید اولیه و موافقت صاحبان صنایع در خط فراوری کارخانه ها قرار گرفتند. خلوص، سادگی، فراوری انبوه و مقرون به صرفهی مهم ترین شاخصه های آثار طراحان در این مدرسه بود.

شاگردان این در مدرسه در همه ابعاد هنر و صنعت فعالیت چشمگیری داشتند، از جمله می توان به طراحی مبلمان و طراحی صنعتی اشاره نمود که پس از آن در اروپا از این مبلمان و طرح ها استقبال فراوان شد. این ها همگی وامدار تفکر موسسان مدرسه بودند که با جهت گیری درست به نتایج بسیار خوبی رسیدند.

تعدادی از هنرمندان بزرگ قرن بیستم همانند پل کله، واسیلی کاندینسکی، والتر گروپیوس، موهولی ناگی، یوزف آلبرس و دیگران در این مدرسه هنری تدریس می کردند.

تفاوت دیدگاه های اساتید این مدرسه و نقش آن ها در جنبش های هنری اروپا، رفته رفته بر اهمیت این مدرسه اضافه کرد تا جایی که باوهاوس به عنوان سبکی در طراحی، به رسمیت شناخته شد.

از جمله مهم ترین ساختمان ها و آثاری که در طول فعالیت مدرسه باهاوس عمدتا به دست استادان و مدیران مدرسه ساخته شد، می توان به عمارت سامرفیلد و خانه اوته در برلین، خانه اوئرباخ در یانا و برج تریبیون در شیکاگو (که مدرسه باهاوس پس از برنده شدن در یک مسابقه بین المللی طراحی آن را بر عهده گرفت) اشاره نمود. اما در این میان ساختمانی که بیشتر از همه موثر بود؛ ساختمان اصلی دانشکده بود که به وسیله گروپیوس و در دسائو و مطابق با آرمان هایش در سال 1926 طراحی شد.

ساختمان باوهاوس نمونه مناسبی از معماری مدرن است که در آن هر عملکرد نظیر کلاس ها، کارگاه ها، خوابگاه دانشجویان و فضاهای اداری در بخش هایی مستقل قرار گرفته اند و به جای آنکه در پشت نمایی یکنواخت پنهان شوند، هر یک شخصیت مستقل خود را دارند. جالب است بدانید لوکوربوزیه برای ساخت ویلا ساوا تحت تاثیر مفاهیم مدرسه باهاوس بود و همواره به این موضوع اشاره می کرد.

ساختمان از سه بال متفاوت الزاویه تشکیل می گردد که به وسیله پلی به یکدیگر متصل شده اند. بخش اداری و دفتر معماری شخصی گروپیوس در طبقات این پل قرار گرفته اند. علاوه بر همکاری اساتید باوهاوس در تکمیل طرح، تمامی دکوراسیون داخلی نیز با یاری دانش آموزان انجام گرفت.

برای دانش آموزان و اساتید مدرسه خوابگاه هایی در نظر گرفته شده بود که این هم در راستای تفکر گرپیوس شکل گرفت و می خواست نشان دهد همه چیز یک جا می تواند اتفاق بیفتد. به ویژه تعامل بین استاد و دانش آموز که تا دیروز کم رنگ بود و با رعایت فاصله شکل می گرفت. او می خواست نشان دهد همان قدر که اساتید باید در رفاه و آسایش باشند، دانش آموزان هم باید به همان مقدار مورد احترام قرار بگیرند تا به اهداف بالاتری که در سر داشت، برسد. و بعد از گذشت سال ها می توان دید که تا چه مقدار او پیروز به این کار بوده است. در حال حاضر این مدرسه در شهر دسائو که روزی آرزوی هر معمار و صنعت گری بود وارد آن شوند، تبدیل به موزه شده و کارکرد دیگری ندارد.

مدرسه باهاوس شاهکار مدرنیسم همواره در فکر جامعه مدرنیسم و معماران خواهد ماند و می توان گفت بسیاری از معماران مدرنیسم از دل این مکتب بنا شدند و دنیا را با تفکرشان بنا نهادند.